Understanding Commoning in Pembrokeshire to Add Future Value

Disgrifiad o'r Prosiect:

Nod Commons Vision yw darparu datrysiadau ymarferol i faterion tir comin ac ecolegol trwy eu gwasanaethau ymgynghori, ecolegol, amgylcheddol a rheoli. Maent yn darparu gwasanaeth i sylfaen eang o gominwyr, awdurdodau lleol, elusennau cenedlaethol, sefydliadau statudol a llywodraeth. Mae eu hethos yn seiliedig ar ymagwedd ecosystem, yn gweithio gyda’r amgylchedd naturiol i gynnal y systemau hynny sy’n cefnogi ein hanghenion diwylliannol, amgylcheddol ac economaidd-gymdeithasol. Eu nod yw sicrhau bod eu heffaith yn fesuradwy a phriodol i anghenion y bobl, tirweddau, cynefinoedd a rhywogaethau dan sylw.

Canlyniadau'r Prosiect:

Diben ymchwiliad y cam cyntaf oedd canfod beth yw'r sefyllfa bresennol o ran tiroedd comin yn Sir Benfro, casglu data sylfaenol, archwilio'r rhwystrau i arfer hawliau ar dir comin a dechrau datblygu atebion a fydd yn arwain at ail gam gweithgarwch.

Rhoddwyd y prosiect ar waith ar yr adeg fwyaf heriol o bosibl i amaethyddiaeth ar dir comin am y 60 mlynedd diwethaf neu fwy, o ystyried nid yn unig effaith bosibl Brexit, ond yr ansicrwydd ynghylch yr un peth.  O'r herwydd, ac o gofio na allai weithredu'n uniongyrchol i newid naill ai bolisïau neu effeithiau ar lawr gwlad, ffocws y prosiect oedd, a dim ond ar godi ymwybyddiaeth, ceisio disgrifio a mesur materion cyfredol a bygythiadau a chyfleoedd yn y dyfodol ac ar wella'r rhwydweithio y gellir deall y pethau hyn yn well,  mynd i'r afael â hwy a'u hymgorffori mewn polisi a gweithredu lleol.

"Roedd y dull a fabwysiadwyd yn gywir wrth ddewis ychydig o dir comin o wahanol feintiau a systemau rheoli i roi syniad o weithgarwch a gwydnwch y system gyffredin.  Yr hyn a ddaeth yn amlwg oedd bod y sefyllfa ar dir comin yn Sir Benfro yn llawer mwy cymhleth na siroedd o faint tebyg mewn mannau eraill yng Nghymru, gyda chymhlethdod y mathau o dir comin a systemau llywodraethu o'r unig borwr i'r llys.  Yr hyn a oedd hefyd yn syndod oedd y nifer cyfyngedig iawn o diroedd comin sy'n cael eu pori'n weithredol o'u cymharu â chyfanswm nifer y tir comin a allai fod yn bori yn y sir."

Gwersi a Ddysgwyd:

Mae Sir Benfro'n anarferol o ran cael cynifer o diroedd comin o'r math hwn sydd heb eu rheoli ers blynyddoedd lawer.  Cynhaliwyd yr arolwg cywir cyflawn diwethaf a gynhaliwyd gan Brifysgol Aberystwyth ar ddiwedd y 1980au.  Roedd ail-ymweld â rhai o'r safleoedd hyn yn eithaf syfrdanol, mewn llawer o achosion maent wedi'u colli i amaethyddiaeth yn gyfan gwbl tra bod rhai wedi cael eu rhoi i ddefnyddiau eraill gan gymunedau.